نتیجه نظریه وحدت وجود_دکتر قاسم غنی

از جمله انحرافی ترین اصول عرفان مصطلح و تصوف که از نتایج نظریه وحدت وجود است، پلورالیسم (تکثر گرایی) دینی و صلح کل بودن است. عقیده ای که عارفانی چون ابن عربی، مولوی و حافظ از آن بارها سخن گفته اند.

دکتر قاسم غنی از “مورخین تصوف” می گوید

در نظر عارف کامل همه ادیان و مذاهب یکسانند و برای هیچ یک ترجیحی قائل نیست یعنی دیانت اسلام با بت پرستی یکسان است و کعبه و میخانه و صمد و صنم یکی است و صوفی پخته هیچ وقت ناظر به این نیست که انسان پیرو چه مذهبی است یا صورت عبادت او چیست.

دکتر غنی می افزاید: تصوف واقعی هیچ وقت زیر بار تعصب و تحزّب فرقه ای بر فرقه ی دیگر نمی رود و از جنگ هفتاد و دو ملت دوری می جوید، به عقیده صوفی یک حقیقت کلی و یک وجود حقیقی و واقعی در تمام عالم منبسط است که ما به الاشتراک و سبب تحقق تمام موجودات همان است و خارج از آن چیزی نیست یعنی هر چیزی در حد خود داری جزئی و پرتوی از آن حقیقت کلی هست پس عالَم من حیث المجموع کمال مطلق است ولی هیچ چیز هم به تنهائی کمال مطلق نیست، واضح است که پیرو چنین عقیده در هر ذرّه ئی چیزی از خدا یعنی جزئی از کمال مطلق می بیند و زبان حالش این است که: «در هر چه نظر کردم سیمای تو می بینم» زیر بار تعصب و ترجیح فرقه ئی بر فرقه ی دیگر نمی رود و فرقی میان مسجد و میخانه نمی نهد و نه فقط با هفتاد و دو ملت بلکه با عالم وجود در صلح و آشتی است زیرا منظور صوفی کامل شدن است و می خواهد مظهر کمال مطلق که خدا است بشود و چون مطلق منبسط در همه اشیاء است و هر چیزی در حدّ معینی مظهر کمال است پس همه چیز را دوست دارد و هیچ عقیده ای را غلط نمی شمارد و اختلاف مذاهب را اختلاف در رنگ و صورت می شمارد و صلح کلّ می طلبد.

و نیز می نویسد: «چون صوفی با وسعت نظر به عالم نگاه می کند و همه  کائنات را مظاهر کمال مطلق می شمارد و در هر طریقه و فکری به حقیقتی قائل است، هر دین و هر مذهب و هر مسلکی را احترام می کند و از آن چیزی التقاط می کند ولی به آن دلبستگی دائمی پیدا نمی کند بلکه چون به آنجا رسید از آنجا می گذرد. تمام فرق و مذاهب و فلسفه ها در چشم عارف در حکم نردبان است که به مدد آن می خواهد بالا برود، همین که بالا رفت دیگر با نردبان کاری ندارد و بدون دلبستگی و علاقه و تعصب آنرا رها می کند. به قول مولانا رومی: عارف مذهب مخصوصی ندارد بلکه خدا مذهب اوست که:

مذهب عاشق ز مذهبها جدا است/ عاشقان را مذهب و ملت خدا است/

)تاریخ تصوف در اسلام، ج ۲، ص ۴۲۶، ۴۲۸ و ۴۳۲)