تطبیق زردشت با مجوس

تطبیق زردشت با مجوس

بسیاری از روی اشتباه “زردشت” را پیغمبر مجوس دانسته‌اند و برای پیغمبر بودن زردشت از نظر اسلام، به آیات و روایاتی استناد کرده‌ و دلیل آورده‌اند. در صورتی که اگر کمی دقت کنیم خواهیم دید که “مجوس” غیر از “زردشت” است. البته ناگفته پیدا است در تطبیق زردشت با مجوس، موبدان بیش از همه کوشش داشتند تا بدین وسیله آیین زردشت ازنظر اسلام به رسمیت شناخته شود. هرچند مسلمانان هم موقعی که ایران را فتح کردند برای این که خون مردم ریخته نشود از روی تسامح اسلامی مفهوم لفظ “اهل کتاب” را تعمیم دادند و با تمام ایرانیان معامله اهل کتاب نمودند.[۱] بعدها بت‌پرستان اروپا و هند و تبت نیز توانستند به عنوان “مجوس” در قلمرو اسلام با پرداخت جزیه در صلح و آزادی به سر برند[۲] ولی تطبیق “زردشت” با “مجوس” اشتباه است. می‌توان گفت دین قدیم طوایف آریا، آیین مجوس بوده است و بعید نیست این آیین در اصل و ریشه یک دین توحیدی و آسمانی بوده و در ادوار بعد هم چنانکه مسیحیت منحرف شد و به تثلیت گرایید، آیین مجوس نیز به ثنویت گرایید و تعالیم او با خرافات و موهومات زیادی آمیخته گردید. زردشت را اگر به عنوان یک حقیقت تاریخی بپذیریم که در دوران بعد پیدا شده، در آیین مجوس اصلاحاتی به عمل آورده است. در گاتها زردشت خود می‌گوید که قصد او این بوده است که صفای قدیمی مذهب را برگرداند. به این معنی زردشت خود موسس دین نبوده بلکه از نو همان تعالیم مجوس را مطرح ساخته است. به قول مؤلف تاریخ ادیان، به عبارت دیگر زردشت عقاید قدیمی و معتقدات زمان خود را درهم آمیخت و صورت نوین و ارزش خاصی بدان بخشید.[۳] لذا بعدها مجوسی‌ها به چهار فرقه تقسیم شدند:
فرقه اول: کیومرثیه، فرقه دوم زروانیه، فرقه سوم مسخیه، فرقه چهارم زردشتیه که به نام زردشت معروف گردیده است[۴]. بنابراین زردشتیان فرقه کوچکی از مجوس هستند[۵] این که اکنون مجوسیان را زردشتی می نامند به اعتبار نامگذاری کل با اسم جزء است.
چنان که به این مطلب “فیروزآبادی” در “قاموس” توجه کرده و چنین نوشته است مجوس بر وزن صبور، مردی بود خردگوش، برای ملت مجوس دینی وضع کرد و مردم را به آن فراخواند و به طوری که بعضی‌ها گمان کرده‌اند، آن “زردشت” فارسی نیست، زیرا زردشت بعد از ابراهیم بوده است، در صورتی که مجوس دین قدیم ایرانیان است، زردشت بعدها در آن تغییراتی داده است و آن معرب “منج گوش” می‌باشد[۶]. برخی از محققان و اهل لغت، چون “جوالیقی”‌ و “سیوطی” مجوس را آفتاب پرست دانسته‌اند. برخی دیگر چون “ابن سیده” در کتاب “المخصص” آن را ترکیبی از واژه “منج” به معنای کوتاه و “گوش” گرفته و “منج گوش” به معنای کوتاه گوش، مردی بوده که دینی آورد و مردم را به آن دعوت کرد.[۷]

پی‌نوشت:
[۱]. فتوح البلدان بلاذری، ص۲۶۶، مروج الذهب، ج۱، ص۳۸۲، تاریخ طبری ج۴، ص۲۵۳، ابن اثیر، ج۳ ص۱۱، فتوحات الاسلامیه، ج۱ ص۱۳۰، دائره المعارف الاسلامیه، ج۳ ص۱۰۸
[۲]. زرینکوب عبدالحسین، کارنامه اسلام فصل اول ص۱
[۳]. ترابی، تاریخ ادیان، ص۲۴۱ چاپ دوم
[۴]. رساله فی تصحیح الزندیق الن کمال پاشا، ص۳۰۶_۳۰۷، شهرستانی در ملل و نحل ، مولف کتاب صبح الاعشی احمد بن علی القلقشندی ج۱۳ ص۲۹۲
[۵]. صاحب نفایس الفنون در ذیل زردشتیه گفته قومی از مجوس اصحاب زرتشت هستند(حاشیه برهان دکترمعین)
[۶]. قاموس واژه مجوس، تاج العروس ص۲۴۵، فرهنگ آنندراج جلد ۶، واژه مجوس، مجمع البحرین ماده مجس، سفینه البحار ج۲ ص۵۲۷، صحاح اللغه جوهری
[۷]. المخصص ابن سیده واژه مجوس

منبع: برگرفته از کتاب چهره زرتشت در تاریخ، داود الهامی