پایگاه اطلاع رسانی وحید باقر پور کاشانی وحید باقر پور کاشانی
در زمان امام حسن عسکرى علیه السلام مردم سامرا دچار قحطى شدند . خلیفه به حاجب خود و اهل مملکت دستور داد براى [ انجام نماز و ] طلب باران به خارج شهر بروند . سه روز پیاپى به مصلاى خارج از شهر رفتند و دعا کردند اما باران نیامد . در روز چهارم جاثلیق ، عالم بزرگ مسیحیان با مسیحیان و راهبان به سوى صحرا رفت . در میان آنها راهبى بود که هر گاه دستش را به سوى آسمان بلند مى کرد ، باران فراوان با قطرات درشت مى بارید .
بیشتر مردم در دینشان به تردید افتادند و شگفت زده شدند و به دین مسیحیت گرایش پیدا کردند .
خلیفه [ حکومتش را در خطر دید و از ناچارى ] کسى را به سوى امام حسن عسگرى علیه السلام که در آن هنگام در زندان بود فرستاد و امام علیه السلام را از زندانش بیرون آورد و به او گفت : امت جدّت را دریاب که به راستى نابود شدند .
امام علیه السلام فرمود : من فردا به خارج شهر [ محل مراسم طلب باران ] مى روم و شک را ، ان شاء الله ، برطرف مى کنم . در روز سوم [ از خروج مسیحیان ] جاثلیق با راهبان بیرون آمدند . امام حسن علیه السلام نیز با گروهى از یارانش بیرون آمدند .
هنگامى که امام علیه السلام راهب را دید که دستش را به سوى آسمان بلند کرده ، به یکى از غلامانش فرمود : دست راست راهب را بگیرد و آن چه بین دو انگشتش هست ، درآور . او نیز چنین کرد و از بین دو انگشت سبابه ی راهب ، استخوان سیاهی درآورد . امام علیه السلام آن استخوان را در دست گرفت و سپس به راهب فرمود : اکنون طلب باران کن . راهب طلب باران کرد [ اما برخلاف گذشته ] آسمانى که ابرى بود صاف شد و خورشید با درخشندگى آشکار شد .
خلیفه از امام علیه السلام پرسید : این استخوان [ که چنین خاصیتى دارد ] چیست ؟ امام علیه السلام فرمود : این مرد گذرش بر قبر پیامبرى افتاده و این استخوان پیامبر به دست او افتاده است و از خواص استخوان پیامبران این است که هیچ گاه آشکار نمى شود مگر این که آسمان پر باران شود .(۱)
احادیث یاد شده نشان مى دهد که امور غیرعادى از اهل باطل و حتى دشمنان خدا نیز مى تواند بروز کند آنچنان که موجب تحیّر و گمراهى نادانان گردد .
به این مطلب که برخى امور ممکن است به حکمتى از سوى خداوند سبب تحیر و گمراهى شود اضلال مى گویند . مسئله اضلال خداوند ، موضوع پیچیده اى است که در نظر داریم تا اندازهاى آن را بررسى نماییم . مسئله اضلال خداوند ، موضوع پیچیده اى است که در نظر داریم تا اندازه اى آن را بررسى نماییم .
إضلال
تجزیه و تحلیل جریانات یاد شده ، گره گشاى بسیارى از معضلات فکرى در مورد امور غیرعادى است . بسیار مناسبت دارد که به برخى از حکمتهاى پنهان در این موارد اشاره ای صورت پذیرد .
خذلان الهى نسبت به اهل باطل امرى است مسلّم بوده و این مطلب گاهى در قرآن به صراحت بیان شده است ، اما فتنه هایى که موجب تزلزل اهل حق مى گردد نیازمند توجیه است .
به لطف الهى این مشکل نیز مانند بسیارى از معضلات حاکم بر افکار ، در سفره علوم آل محمّد علیهم السلام حل شده است ؛ توجه کنید :
امیرالمؤمنین علیه السلام به عبداللَّه پسر یحیى فرمود : ستایش خداوندى را که به وسیله محنتهاى شیعیانِ ما ، گناهانشان را در دنیا پاک کرد تا طاعتهاى آنان سالم بماند و استحقاق ثواب بر آنها را [ در آخرت ] پیدا کنند .
عبداللَّه پرسید : اى امیرالمؤمنین ! ما شیعیان جز در دنیا به گناهانمان مجازات نمى شویم ؟ حضرت فرمود : آرى چنین است ، آیا نشنیده اى سخن رسول خدا صلى الله علیه وآله را که فرمود دنیا زندان مؤمن و بهشت کافر است . به راستى که خداوند تعالى شیعیان را به وسیله ابتلاء آنها به گرفتارى ها و به سبب غفران آنها با مصائب در دنیا ، از گناهانشان پاک مى گرداند . به راستى که خداوند فرموده است : و هر [ گونه ] مصیبتى به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست ، و [ خدا ]از بسیارى [ از گناهان ] درمى گذرد . تا هنگامى که شیعیان وارد قیامت مىشوند [ تنها ] طاعات و عبادات آنها پرونده اعمالشان را پر کند .
همچنین خداوند طاعات دشمنان آل محمّد علیهم السلام را هر چند که ارزش و وزنى ندارد ، در دنیا پاداش مى دهد و زمانى که به قیامت آیند گناهان آنان و دشمنى با آل محمّد علیهم السلام و دشمنى با یاران خوبشان [ به تنهایى ] بر آنان گذاشته شود ؛ پس در آتش انداخته مى شوند .
به راستى که از محمد پیامبر خدا صلى الله علیه و آله شنیدم که مى فرمود : در گذشته پیش از شما دو مرد بودند یکى فرمانبردار خداوند و دیگرى کافر به خداوند که آشکارا دشمنى با دوستان خدا و دوستى با دشمنان خدا داشت ؛ هر کدام از این دو ، پادشاه بزرگى در بخشى از زمین بودند .
کافر بیمار شد و به نوعى ماهى اشتها پیدا کرد که آن زمان فصل صید آن نبود ؛ زیرا آن نوع ماهى در آن وقت آن چنان در اعماق دریاها رفته بود که امکان صید آن نبود . [ به دلیل انحصار معالجه به آن نوع ماهى ] پزشکان ، پادشاه کافر را از سلامتى اش ناامید کردند و سفارش کردند که جانشین [ خود را ]تعیین کند و به او گفتند که تو جاودانتر از سایر مردگان نیستى ؛ چرا که شفاى تو در این ماهى است که میل به آن پیدا کردهاى و راهى هم به این ماهى نیست .
در این هنگام خداوند فرشته اى را فرستاد و به او امر کرد تا این ماهى را از اعماق اقیانوس ها به سوى ساحل براند تا گرفتن آن آسان گردد . در نتیجه این ماهى براى پادشاه صید شد و او هم آن را خورد و از بیمارى رهایى یافت و سالها پس از این فرمانروایى کرد .
پادشاه با ایمان نیز [ به همین بیمارى ] مبتلا شد . البته در هنگام فراوانى این نوع ماهى ، حتى نهرها هم از آن خالى نبود ، آن چنان که صید آن بسیار آسان بود . پادشاه با ایمان نیز میل به این ماهى پیدا کرد و پزشکان نیز برایش توصیه کردند و به او گفتند که خوشحال باش که این زمان فصل همین نوع ماهى است ؛ صید مى شود و از آن خورده و بهبود می یابی .
در این هنگام خداوند همان فرشته را فرستاد و دستور داد که این نوع ماهى را از نهرها به سوى اعماق اقیانوسها براند تا در دسترس نباشد . در نتیجه ماهى که داروى پادشاه با ایمان بود ، پیدا نشد و پادشاه مُرد .
فرشتگان آسمان و اهالى همان سرزمین از این امر شگفت زده شدند ، تا آن جا که نزدیک بود مردم دچار فتنه گردند و در دینشان به تردید افتند ؛ زیرا دیدند خداوند آن چه که ممکن نبود بر کافر ممکن ساخت و آن چه که ممکن بود بر مؤمن ناممکن ساخت .
خداوند به فرشتگان آسمانى ، و پیامبرى که آن زمان در آن سرزمین بود وحى نمود که : به راستى که منم خداوند کریمِ صاحب فضلِ توانا . آن چه عطا مى کنم زیانى به من نمى رساند و آن چه باز مى دارم از من چیزى کم نمى کند ، و من ذره اى به کسى ستم نمى کنم .
اما نسبت به پادشاه کافر ، به این دلیل صید ماهى در غیر فصل را برایش آسان نمودم که پاداش کار خوبى باشد که انجام داده بود ، زیرا بر من است که کار خوب کسى را باطل نگردانم . پاداش پادشاه کافر براى این بود که هنگام ورود به قیامت کار خوبى در پرونده او نباشد و به سبب کفرش داخل آتش شود .
این که از پادشاه عابد همین ماهى را بازداشتم ، به خاطر گناهى بود که از او سر زده بود . خواستم با نرسیدن به اشتهایش و نابود ساختن آن دوا ، از گناهش پاک شود و بدون گناه بر من وارد شود و بدین گونه داخل بهشت گردد .(۲)
روایتى دیگر در این زمینه :
از امام باقر علیه السلام شنیدم که مى فرمود : دو فرشته که از آسمان فرود مى آمدند ، در هوا با یکدیگر ملاقات کردند . یکى از دیگرى پرسید : براى چه امرى فرود آمدى ؟ گفت : خداوند عزوجل مرا به دریاى ایل فرستاد تا یک ماهی را به سوى ستمگرى از ستمگران که میل به آن پیدا کرده ، برانم . خداوند به من فرمان داد که آن ماهى را به سوى صیاد ماهى برانم تا آن را براى ستمگر بگیرد با این هدف که خداوند نهایت آرزوى ستمگر را در حال کفرش به او برساند .
سپس [ او از فرشته اول ] پرسید : تو براى چه مأموریتى برانگیخته شدى ؟ پاسخ داد خداوند عزوجل مرا در امرى شگفتتر از مأموریت تو فرستاده است . مرا به سوى بنده مؤمنش که روزه دار و قائم به عبادت و دعا بود و صدایش در آسمان شناخته شده است ، فرستاد تا دیگى که در آن براى افطارش غذا پخته بود ، بریزم تا بدین وسیله خداوند به هدفش که نهایت امتحان ایمان اوست برسد .(۳)
تردیدى نیست که پیام کلى این روایات و روایات دیگر این است : خداوند براى این که پرونده مؤمنین ، از بدى خالى گردد آنها را دچار ابتلائاتى مى کند تا هنگامى که نزد خداوند مى آیند هیچ نقطه تاریکى در پرونده خود نداشته باشند . همچنین خداوند تمام نیکى برخی افراد را در دنیا جبران مى کند تا هنگامى که نزد خدا مى آیند هیچ نقطه روشنى در پرونده آنان نباشد .
[۱] – رُوِیَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ سَابُورَ قَالَ قُحِطَ النَّاسُ بِسُرَّ مَنْ رَأَی فِى زَمَنِ الْحَسَنِ الْأَخِیرِ علیه السلام فَأَمَرَ الْخَلِیفَهُ الْحَاجِبَ وَ أَهْلَ الْمَمْلَکَهِ أَنْ یَخْرُجُوا إِلَى الِاسْتِسْقَاءِ فَخَرَجُوا ثَلَاثَهَ أَیَّامٍ مُتَوَالِیَهٍ إِلَى الْمُصَلَّى وَ یَدْعُونَ فَمَا سُقُوا فَخَرَجَ الْجَاثَلِیقُ فِى الْیَوْمِ الرَّابِعِ إِلَى الصَّحْرَاءِ وَ مَعَهُ النَّصَارَى وَ الرُّهْبَانُ وَ کَانَ فِیهِمْ رَاهِبٌ فَلَمَّا مَدَّ یَدَهُ هَطَلَتِ السَّمَاءُ بِالْمَطَرِ فَشَکَّ أَکْثَرُ النَّاسِ وَ تَعَجَّبُوا وَ صَبَوْا إِلَى دِینِ النَّصْرَانِیَّهِ فَأَنْفَذَ الْخَلِیفَهُ إِلَى الْحَسَنِ علیه السلام وَ کَانَ مَحْبُوساً فَاسْتَخْرَجَهُ مِنْ مَحْبَسِهِ وَ قَالَ الْحَقْ أُمَّهَ جَدِّکَ فَقَدْ هَلَکَتْ فَقَالَ إِنِّى خَارِجٌ فِى الْغَدِ وَ مُزِیلُ الشَّکِّ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى فَخَرَجَ الْجَاثَلِیقُ فِى الْیَوْمِ الثَّالِثِ وَ الرُّهْبَانُ مَعَهُ وَ خَرَجَ الْحَسَنُ علیه السلام فِى نَفَرٍ مِنْ أَصْحَابِهِ فَلَمَّا بَصُرَ بِالرَّاهِبِ وَ قَدْ مَدَّ یَدَهُ أَمَرَ بَعْضَ مَمَالِیکِهِ أَنْ یَقْبِضَ عَلَى یَدِهِ الْیُمْنَى وَ یَأْخُذَ مَا بَیْنَ إِصْبَعَیْهِ فَفَعَلَ وَ أَخَذَ مِنْ بَیْنِ سَبَّابَتَیْهِ عَظْماً أَسْوَدَ فَأَخَذَهُ الْحَسَنُ علیه السلام بِیَدِهِ ثُمَّ قَالَ لَهُ اسْتَسْقِ الْآنَ فَاسْتَسْقَى وَ کَانَ السَّمَاءُ مُتَغَیِّماً فَتَقَشَّعَتْ وَ طَلَعَتِ الشَّمْسُ بَیْضَاءَ فَقَالَ الْخَلِیفَهُ مَا هَذَا الْعَظْمُ یَا أَبَا مُحَمَّدٍ قَالَ علیه السلام هَذَا رَجُلٌ مَرَّ بِقَبْرِ نَبِیٍّ مِنَ الْأَنْبِیَاءِ فَوَقَعَ إِلَى یَدِهِ هَذَا الْعَظْمُ وَ مَا کُشِفَ مِنْ عَظْمِ نَبِیٍّ إِلَّا وَ هَطَلَتِ السَّمَاءُ بِالْمَطَرِ . ( بحارالأنوار ، ج ۵۰ ، ص ۲۷۰ ، باب ۳ ، ح ۳۷ ) [۲] – قَالَ الصَّادِقُ علیه السلام قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ علیه السلام لِعَبْدِ اللَّهِ بْنِ یَحْیَى الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِى جَعَلَ تَمْحِیصَ ذُنُوبِ شِیعَتِنَا فِى الدُّنْیَا بِمِحْنَتِهِمْ لِتَسْلَمَ بِهَا طَاعَاتُهُمْ وَ یَسْتَحِقُّوا عَلَیْهَا ثَوَابَهَا فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ یَحْیَى یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ وَ إِنَّا لَا نُجَازَى بِذُنُوبِنَا إِلَّا فِى الدُّنْیَا قَالَ نَعَمْ أَ مَا سَمِعْتَ قَوْلَ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله علیه وآله الدُّنْیَا سِجْنُ الْمُؤْمِنِ وَ جَنَّهُ الْکَافِرِ إِنَّ اللَّهَ تَعَالَى یُطَهِّرُ شِیعَتَنَا مِنْ ذُنُوبِهِمْ فِى الدُّنْیَا بِمَا یَبْتَلِیهِمْ بِهِ مِنَ الْمِحَنِ وَ بِمَا یَغْفِرُهُ لَهُمْ فَإِنَّ اللَّهَ یَقُولُ وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَهٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ حَتَّى إِذَا وَرَدُوا الْقِیَامَهَ تَوَفَّرَتْ عَلَیْهِمْ طَاعَاتُهُمْ وَ عِبَادَاتُهُمْ وَ إِنَّ أَعْدَاءَ آلِ مُحَمَّدٍ یُجَازِیهِمْ عَنْ طَاعَهٍ تَکُونُ مِنْهُمْ فِى الدُّنْیَا وَ إِنْ کَانَ لَا وَزْنَ لَهَا لِأَنَّهُ لَا إِخْلَاصَ مَعَهَا وَ إِذَا وَافَوُا الْقِیَامَهَ حُمِلَتْ عَلَیْهِمْ ذُنُوبُهُمْ وَ بُغْضُهُمْ لِمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ خِیَارِ أَصْحَابِهِ فَقُذِفُوا فِى النَّارِ وَ لَقَدْ سَمِعْتُ مُحَمَّداً رَسُولَ اللَّهِ صلى الله علیه وآله یَقُولُ إِنَّهُ کَانَ فِیمَا مَضَى قَبْلَکُمْ رَجُلَانِ أَحَدُهُمَا مُطِیعٌ لِلَّهِ مُؤْمِنٌ وَ الْآخَرُ کَافِرٌ بِهِ مُجَاهِرٌ بِعَدَاوَهِ أَوْلِیَائِهِ وَ مُوَالَاهِ أَعْدَائِهِ وَ کُلُّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا مَلِکٌ عَظِیمٌ فِى قُطْرٍ مِنَ الْأَرْضِ فَمَرِضَ الْکَافِرُ فَاشْتَهَىسَمَکَهً فِى غَیْرِ أَوَانِهَا لِأَنَّ ذَلِکَ الصِّنْفَ مِنَ السَّمَکِ کَانَ فِىذَلِکَ الْوَقْتِ فِى اللُّجَجِ بِحَیْثُ لَا یُقْدَرُ عَلَیْهِ فَآیَسَتْهُ الْأَطِبَّاءُ مِنْ نَفْسِهِ وَ قَالُوا اسْتَخْلِفْ فِى مُلْکِکَ مَنْ یَقُومُ بِهِ فَلَسْتَ بِأَخْلَدَ مِنْ أَصْحَابِ الْقُبُورِ فَإِنَّ شِفَاءَکَ فِى هَذِهِ السَّمَکَهِ الَّتِى اشْتَهَیْتَهَا وَ لَا سَبِیلَ إِلَیْهَا فَبَعَثَ اللَّهُ مَلَکاً وَ أَمَرَهُ أَنْ یُزْعِجَ تِلْکَ السَّمَکَهَ إِلَى حَیْثُ یَسْهُلُ أَخْذُهَا فَأُخِذَتْ لَهُ تِلْکَ السَّمَکَهُ فَأَکَلَهَا وَ بَرَأَ مِنْ مَرَضِهِ وَ بَقِیَ فِی مُلْکِهِ سِنِینَ بَعْدَهَا ثُمَّ إِنَّ ذَلِکَ الْمَلِکَ الْمُؤْمِنَ مَرِضَ فِى وَقْتٍ کَانَ جِنْسُ ذَلِکَ السَّمَکِ بِعَیْنِهِ لَا یُفَارِقُ الشُّطُوطَ الَّتِى یَسْهُلُ أَخْذُهُ مِنْهَا مِثْلَ عِلَّهِ الْکَافِرِ فَاشْتَهَى تِلْکَ السَّمَکَهَ وَ وَصَفَهَا لَهُ الْأَطِبَّاءُ وَ قَالُوا طِبْ نَفْساً فَهَذَا أَوَانُهُ تُؤْخَذُ لَکَ فَتَأْکُلُ مِنْهَا وَ تَبْرَأُ فَبَعَثَ اللَّهُ ذَلِکَ الْمَلَکَ فَأَمَرَهُ أَنَّ یُزْعِجَ جِنْسَ تِلْکَ السَّمَکَهِ عَنِ الشُّطُوطِ إِلَى اللُّجَجِ لِئَلَّا یُقْدَرَ عَلَیْهِ فَلَمْ تُوجَدْ حَتَّى مَاتَ الْمُؤْمِنُ مِنْ شَهْوَتِهِ وَ بِعَدَمِ دَوَائِهِ فَعَجِبَ مِنْ ذَلِکَ مَلَائِکَهُ السَّمَاءِ وَ أَهْلُ ذَلِکَ الْبَلَدِ فِى الْأَرْضِ حَتَّى کَادُوا یُفْتَنُونَ لِأَنَّ اللَّهَ تَعَالَىسَهَّلَ عَلَى الْکَافِرِ مَا لَا سَبِیلَ لَهُ إِلَیْهِ وَ عَسَّرَ عَلَى الْمُؤْمِنِ مَا کَانَ السَّبِیلُ إِلَیْهِ سَهْلاً فَأَوْحَى اللَّهُ إِلَى مَلَائِکَهِ السَّمَاءِ وَ إِلَى نَبِیِّ ذَلِکَ الزَّمَانِ فِى الْأَرْضِ إِنِّى أَنَا اللَّهُ الْکَرِیمُ الْمُتَفَضِّلُ الْقَادِرُ لَا یَضُرُّنِى مَا أُعْطِى وَ لَا یَنْقُصُنِى مَا أَمْنَعُ وَ لَا أَظْلِمُ أَحَداً مِثْقَالَ ذَرَّهٍ فَأَمَّا الْکَافِرُ فَإِنَّمَا سَهَّلْتُ لَهُ أَخْذَ السَّمَکَهِ فِى غَیْرِ أَوَانِهَا لِیَکُونَ جَزَاءً عَلَى حَسَنَهٍ کَانَ عَمِلَهَا إِذْ کَانَ حَقّاً أَلَّا أُبْطِلَ لِأَحَدٍ حَسَنَهً حَتَّى یَرِدَ الْقِیَامَهَ وَ لَا حَسَنَهَ فِى صَحِیفَتِهِ وَ یَدْخُلَ النَّارَ بِکُفْرِهِ وَ مَنَعْتُ الْعَابِدَ ذَلِکَ السَّمَکَهَ بِعَیْنِهَا لِخَطِیئَهٍ کَانَتْ مِنْهُ فَأَرَدْتُ تَمْحِیصَهَا عَنْهُ بِمَنْعِ تِلْکَ الشَّهْوَهِ وَ إِعْدَامِ ذَلِکَ الدَّوَاءِ وَ لِیَأْتِیَنى وَ لَا ذَنْبَ عَلَیْهِ فَیَدْخُلَ الْجَنَّهَ . ( بحارالأنوار ، ج ۶۴ ، ص ۲۳۲ ، باب ۱۲ ، ح ۴۸ ) [۳] – عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ قَیْسٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ علیه السلام یَقُولُ إِنَّ مَلَکَیْنِ هَبَطَا مِنَ السَّمَاءِ فَالْتَقَیَا فِى الْهَوَاءِ فَقَالَ أَحَدُهُمَا لِصَاحِبِهِ فِیمَا هَبَطْتَ قَالَ بَعَثَنِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ إِلَی بَحْرِ إِیلٍ أَحْشُرُ سَمَکَهً إِلَی جَبَّارٍ مِنَ الْجَبَابِرَهِ اشْتَهَى عَلَیْهِ سَمَکَهً فِى ذَلِکَ الْبَحْرِ فَأَمَرَنِى أَنْ أَحْشُرَ إِلَى الصَّیَّادِ سَمَکَ الْبَحْرِ حَتَّى یَأْخُذَهَا لَهُ لِیُبَلِّغَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ غَایَهَ مُنَاهُ فِى کُفْرِهِ فَفِیمَا بُعِثْتَ أَنْتَ قَالَ بَعَثَنِیَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِی أَعْجَبَ مِنَ الَّذِی بَعَثَکَ فِیهِ بَعَثَنِى إِلَى عَبْدِهِ الْمُؤْمِنِ الصَّائِمِ الْقَائِمِ الْمَعْرُوفِ دُعَاؤُهُ وَ صَوْتُهُ فِىالسَّمَاءِ لِأُکْفِئَ قِدْرَهُ الَّتِى طَبَخَهَا لِإِفْطَارِهِ لِیُبَلِّغَ اللَّهُ فِى الْمُؤْمِنِ الْغَایَهَ فِى اخْتِبَارِ إِیمَانِهِ . ( بحارالأنوار ، ج ۶۴ ، ص ۲۲۹ ، باب ۱۲ ، ح ۴۰ )
