پایگاه اطلاع رسانی وحید باقر پور کاشانی وحید باقر پور کاشانی
حکایت امتحان قوم بنى اسرائیل بوسیله ی گمراه ساختن سامرى و گوساله پرستى آنان در قرآن کریم بیان شده است . این جریان در حدیثى چنین توضیح داده شده است .
سبب این امتحان این بود : هنگامى که خداوند به موسى وعده داد که تا سى روز تورات و الواح الهى را نازل کند ، موسى این وعده را به بنی اسرائیل خبر داد و سپس به میقات الهى رفت و هارون را به جانشینى خود بر قومش گماشت . هنگامى که سى روز تمام شد و موسى به سوى آنان بازنگشت ، بنى اسرائیل عصیان کردند و تصمیم به کشتن هارون گرفتند با این بهانه که موسى [ در ادعاى نبوت ] به ما دروغ گفته و اکنون از ما گریخته است .
در این زمان ابلیس به شکل مردى آمد و به آنان گفت : مسلّماً موسى از شما گریخته و هرگز به سوى شما باز نخواهد گشت ، زیور آلات خودتان را جمع کنید تا براى شما خدایى درست کنم که آن را عبادت کنید .
[ از سوى دیگر ] در روز غرق فرعون و یارانش ، سامرى از پیشگامان قوم بنى اسرائیل بود . چشمش به جبرئیل افتاد که سوار بر حیوانى به شکل اسبى نجیب بود . هر گاه آن حیوان سُمَش را بر مکانى از زمین مى گذاشت آن موضع [ بر اثر خاصیت سُم آن حیوان آسمانى ] حرکت مى کرد . [ سامرى متوجه اثر خارق العاده پاى این حیوان شد ] و از زیر سُمِ مرکبِ جبرئیل ، خاکى برداشت و در کیسه اى نهاد و نزد خود نگه داشت و به وسیله آن بر سایر بنى اسرائیل فخر مى کرد .هنگامى که شیطان نزد بنى اسرائیل آمد و گوساله ساخت ، به سامرى گفت : خاکى که همراه توست بیاور . سامرى نیز آورد . ابلیس آن را در شکم گوساله انداخت . هنگامى که خاک در شکم گوساله قرار گرفت گوساله [ بر اثر خاصیت شگفت آن خاک ] حرکت کرد و به آواز درآمد و بر او مو رویید . بنى اسرائیل [ به خاطر دیدن امور غیرعادى ]براى گوساله سجده کردند . جمعیت سجده کنندگان هفتاد هزار نفر از بنى اسرائیل بود . [ هارون به مخالفت برخاست ]و … .
سپس خداوند به موسى وحى فرستاد که ما قوم تو را بعد از آمدنت آزمودیم . سامرى آنان را گمراه کرد و گوساله اى که صداى گوساله داشت پرستیدند.
موسى گفت : پروردگارا ، گوساله از سامرى بود ، اما صداى گوساله از چه کسى بود ؟ خداوند فرمود : صداى گوساله از من بود [ و من سبب ایجاد چنین صدایى شدم ] اى موسى ، هنگامى که دیدم آنان به من پشت کرده اند و به گوساله رو آورده اند ، خواستم بر این فتنه بیفزایم [ و آزمایش آنان را دشوارتر کنم ] و …(۱) .
برخى از نکات این حدیث :
۱ ) در این جریان با امرى فوق العاده غیرعادى روبرو هستیم و آن گوساله اى طلایى است که حرکت مى کند و صدا دارد و … ؛ البته این امر فتنه اى بس بزرگ براى تمام اصحاب حضرت موسى ، به استثناى هارون ، است که به هفتاد هزار نفر مى رسیدند .
۲ ) این امر غیرعادى به دست شیطان و سامرى تحقق مى یابد .
۳ ) خداوند ، امور غیرعادى یاد شده را به خودش نسبت مى دهد تا بر فتنه بنى اسرائیل بیفزاید و این نکته بسیار مهمى است که تأمّل در آن راهشگاى بسیارى از معضلات علمى است .
۴ ) منشأ این فتنه چیزى جز پشت کردن به خدا و رو آوردن به گوساله نیست .
[۱] – فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَکَ قَالَ اخْتَبَرْنَاهُمْ مِنْ بَعْدِکَ وَ أَضَلَّهُمُ السَّامِرِیُّ قَالَ بِالْعِجْلِ الَّذِى عَبَدُوهُ وَ کَانَ سَبَبُ ذَلِکَ أَنَّ مُوسَى علیه السلام لَمَّا وَعَدَهُ اللَّهُ أَنْ یُنَزِّلَ عَلَیْهِ التَّوْرَاهَ وَ الْأَلْوَاحَ إِلَى ثَلَاثِینَ یَوْماً أَخْبَرَ بَنِى إِسْرَائِیلَ بِذَلِکَ وَ ذَهَبَ إِلَى الْمِیقَاتِ وَ خَلَّفَ هَارُونَ عَلَى قَوْمِهِ فَلَمَّا جَاءَتِ الثَّلَاثُونَ یَوْماً وَ لَمْ یَرْجِعْ مُوسَى إِلَیْهِمْ عَصَوْا وَ أَرَادُوا أَنْ یَقْتُلُوا هَارُونَ قَالُوا إِنَّ مُوسَىکَذَبَنَا وَ هَرَبَ مِنَّا فَجَاءَهُمْ إِبْلِیسُ فِى صُورَهِ رَجُلٍ فَقَالَ لَهُمْ إِنَّ مُوسَى قَدْ هَرَبَ مِنْکُمْ وَ لَا یَرْجِعُ إِلَیْکُمْ أَبَداً فَاجْمَعُوا إِلَیَّ حُلِیَّکُمْ حَتَّی أَتَّخِذَ لَکُمْ إِلَهاً تَعْبُدُونَهُ وَ کَانَ السَّامِرِیُّ عَلَی مُقَدِّمَهِ مُوسَی یَوْمَ أَغْرَقَ اللَّهُ فِرْعَوْنَ وَ أَصْحَابَهُ فَنَظَرَ إِلَى جَبْرَئِیلَ وَ کَانَ عَلَى حَیَوَانٍ فِى صُورَهِ رَمَکَهٍ وَ کَانَتْ کُلَّمَا وَضَعَتْ حَافِرَهَا عَلَى مَوْضِعٍ مِنَ الْأَرْضِ یَتَحَرَّکُ ذَلِکَ الْمَوْضِعُ فَنَظَرَ إِلَیْهِ السَّامِرِیُّ وَ کَانَ مِنْ خِیَارِ أَصْحَابِ مُوسَی فَأَخَذَ التُّرَابَ مِنْ حَافِرِ رَمَکَهِ جَبْرَئِیلَ وَ کَانَ یَتَحَرَّکُ فَصَرَّهُ فِى صُرَّهٍ وَ کَانَ عِنْدَهُ یَفْتَخِرُ بِهِ عَلَى بَنِى إِسْرَائِیلَ فَلَمَّا جَاءَهُمْ إِبْلِیسُ وَ اتَّخَذُوا الْعِجْلَ قَالَ لِلسَّامِرِیِّ هَاتِ التُّرَابَ الَّذِی مَعَکَ فَجَاءَ بِهِ السَّامِرِیُّ فَأَلْقَاهُ إِبْلِیسُ فِی جَوْفِ الْعِجْلِ فَلَمَّا وَقَعَ التُّرَابُ فِى جَوْفِهِ تَحَرَّکَ وَ خَارَ وَ نَبَتَ عَلَیْهِ الْوَبَرُ وَ الشَّعْرُ فَسَجَدَ لَهُ بَنُو إِسْرَائِیلَ فَکَانَ عَدَدُ الَّذِینَ سَجَدُوا سَبْعِینَ أَلْفاً مِنْ بَنِى إِسْرَائِیلَ فَقَالَ لَهُمْ هَارُونُ کَمَا حَکَى اللَّهُ یا قَوْمِ إِنَّما فُتِنْتُمْ بِهِ وَ إِنَّ رَبَّکُمُ الرَّحْمنُ فَاتَّبِعُونِى وَ أَطِیعُوا أَمْرِى قالُوا لَنْ نَبْرَحَ عَلَیْهِ عاکِفِینَ حَتَّى یَرْجِعَ إِلَیْنا مُوسى فَهَمُّوا بِهَارُونَ حَتَّى هَرَبَ مِنْ بَیْنِهِمْ وَ بَقُوا فِىذَلِکَ حَتَّى تَمَّ مِیقَاتُ مُوسَى أَرْبَعِینَ لَیْلَهً فَلَمَّا کَانَ یَوْمُ عَشَرَهٍ مِنْ ذِىالْحِجَّهِ أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَیْهِ الْأَلْوَاحَ فِیهِ التَّوْرَاهُ وَ مَا یَحْتَاجُونَ إِلَیْهِ مِنْ أَحْکَامِ السِّیَرِ وَ الْقِصَصِ ثُمَّ أَوْحَى اللَّهُ إِلَى مُوسَى فَإِنَّا قَدْ فَتَنَّا قَوْمَکَ مِنْ بَعْدِکَ وَ أَضَلَّهُمُ السَّامِرِیُّ وَ عَبَدُوا الْعِجْلَ وَ لَهُ خُوَارٌ فَقَالَ مُوسَى علیه السلام یَا رَبِّ الْعِجْلُ مِنَ السَّامِرِیِّ فَالْخُوَارُ مِمَّنْ قَالَ مِنِّی یَا مُوسَی أَنَا لَمَّا رَأَیْتُهُمْ قَدْ وَلَّوْا عَنِّى إِلَى الْعِجْلِ أَحْبَبْتُ أَنْ أَزِیدَهُمْ فِتْنَهً فَرَجَعَ مُوسى کَمَا حَکَى اللَّهُ إِلى قَوْمِهِ غَضْبانَ أَسِفاً قالَ یا قَوْمِ أَ لَمْ یَعِدْکُمْ رَبُّکُمْ وَعْداً حَسَناً أَ فَطالَ عَلَیْکُمُ الْعَهْدُ أَمْ أَرَدْتُمْ أَنْ یَحِلَّ عَلَیْکُمْ غَضَبٌ مِنْ رَبِّکُمْ فَأَخْلَفْتُمْ مَوْعِدِى ثُمَّ رَمَى بِالْأَلْوَاحِ وَ أَخَذَ بِلِحْیَهِ أَخِیهِ هَارُونَ وَ رَأْسِهِ یَجُرُّهُ إِلَیْهِ فَقَالَ لَهُ ما مَنَعَکَ إِذْ رَأَیْتَهُمْ ضَلُّوا أَلَّا تَتَّبِعَنِ أَ فَعَصَیْتَ أَمْرِىفَقَالَ هَارُونُ کَمَا حَکَى اللَّهُ یَا بْنَ أُمَّ لا تَأْخُذْ بِلِحْیَتِى وَ لا بِرَأْسِىإِنِّى خَشِیتُ أَنْ تَقُولَ فَرَّقْتَ بَیْنَ بَنِى إِسْرائِیلَ وَ لَمْ تَرْقُبْ قَوْلِىفَقَالَ لَهُ بَنُو إِسْرَائِیلَ ما أَخْلَفْنا مَوْعِدَکَ بِمَلْکِنا قَالَ مَا خَالَفْنَاکَ وَ لکِنَّا حُمِّلْنا أَوْزاراً مِنْ زِینَهِ الْقَوْمِ یَعْنِى مِنْ حُلِیِّهِمْ فَقَذَفْناها قَالَ التُّرَابُ الَّذِى جَاءَ بِهِ السَّامِرِیُّ طَرَحْنَاهُ فِی جَوْفِهِ ثُمَّ أَخْرَجَ السَّامِرِیُّ الْعِجْلَ وَ لَهُ خُوَارٌ فَقَالَ لَهُ مُوسَى فَما خَطْبُکَ یا سامِرِیُّ قالَ السَّامِرِیُّ بَصُرْتُ بِما لَمْ یَبْصُرُوا بِهِ فَقَبَضْتُ قَبْضَهً مِنْ أَثَرِ الرَّسُولِ یَعنِى مِنْ تَحْتِ حَافِرِ رَمَکَهِ جَبْرَئِیلَ فِى الْبَحْرِ فَنَبَذْتُها أَیْ أَمْسَکْتُهَا وَ کَذلِکَ سَوَّلَتْ لِی نَفْسِی أَیْ زَیَّنَتْ فَأَخْرَجَ مُوسَى الْعِجْلَ فَأَحْرَقَهُ بِالنَّارِ وَ أَلْقَاهُ فِى الْبَحْرِ … ( بحارالأنوار ، ج ۱۳ ، ص ۲۰۹ ، باب ۷ ، ح ۴ )
