پایگاه اطلاع رسانی وحید باقر پور کاشانی وحید باقر پور کاشانی
در این نوشتار برآنیم تا تنها به ذکر نظرات حکماء و فلاسفه در باب معاد مثالی ملاصدرا بپردازیم و از بیان نظرات عالمان بزرگ مکتب تفکیک در این مورد صرف نظر می نماییم تا خوانندگان معظم توهم ننمایند که منتقدین اندیشه های فیلسوفانی همچون صدرالمتالهین، تنها تفکیکیان اند. با مطالعه نظراتی که در ذیل می آید به خوبی می توان دریافت که این فیلسوفان نیز به مانند اهالی تفکیک، معاد مثالی ملاصدرا را برنتافته و زبان به نقد می گشایند. امام خمینی(ره): اگر ملاصدرا مصر بر معنای موردنظر خود باشد، بشدت مورد انکار ماست.
علی ای حال، بدنِ نفس، در نشئه آخرت، بدنی معلول و مخلوق نفس نیست، بلکه بدنی است که نفس، خود آن بدن است، و ایجاد و اعدام آن، مساوِقِ اعدام و یا ایجادخودش می باشد. و البته ممکن نیست شیء به فعالیت خودش موجود شود، زیرا مستلزم دور صریح باطل است. و اگر عبارتی از عبارات آخوند -قده- موهم این معنی باشد، که نفس با فعالیت، بدن خودش را «ایجاد» می کند، از خطاهای لفظی است. و فرضاً اگر آخوند –قده- و یا دیگران مصرّ بر این معنی باشند، درست نبوده و بشدت مورد انکار ماست. امام خمینی(ره)، تبیان، دفتر سی ام(معاد)، ص۸۸٫میرزا احمد آشتیانی(ره): بدن مثالی، بر بدن محشور در قیامت کبری منطبق نیست.
این معاد بصورت بدن مثالی که اصولی برای اثبات آن تاسیس کردید و قواعد ساخته خود را در این باره استحکام بخشیدید و اساس آنها را بحسب اصطلاح استوار ساختید و افکار خویش را در این باره خسته کردید به هیچ وجه به آن بدنی که در قیامت کبری محشور خواهد شد منطبق نیست. میرزا احمد آشتیانی، لوامع الحقایق فی اصول العقائد۳۴-۴۴٫استاد مرتضی مطهری(رض): معاد قرآن با معاد ملاصدرا توجیه نمی شود.
امثال ملاصدرا گفته اند معاد جسمانی است، اما همه معاد جسمانی را برده اند در داخل خود روح و عالم ارواح؛… معاد قرآن را با این مطلب نمی شود توجیه کرد. مرتضی مطهری، مجموعه آثار ج۴، ص۷۹۲-۷۹۳آیت الله شیخ محمد تقی آملی(رض): معاد ملاصدرا، معاد روحانی است.
انصاف این است که این معاد[یعنی معاد مورد نظر ملاصدرا] عیناً منحصر کردن معاد است در معاد روحانی، منتهی با مخفیکاری در عبارات … من خداوند و فرشتگان و پیامبران و رسولان او را در این ساعت، که ساعت سوم از روز یکشنبه چهاردهم ماه شعبان المعظم سال ۱۳۶۸ هجری قمری است، در امر معاد جسمانی، گواه می گیرم که به آن معادی معتقدم که قرآن کریم از آن سخن گفته است، و حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین (علیهم السلام) به آن اعتقاد داشته اند، معادی که همه امت اسلامی (از همه فرق و مذاهب) بر آن اجماع نظر دارند. و من منکر ذره ای از قدرت خدا (در امر معاد و غیر معاد) نیستم. شیخ محمدتقی آملی، درر الفوائد، ج۲، ص۴۶۰آیت الله جوادی آملی: علامه طباطبایی هیچگونه اثبات و ردی در معاد اسفار نداشتند.
آقای جوادی آملی در تایید فرمودند: سیدنا الاستاد(یعنی علامه طباطبایی) در[زمانی] بحث معاد اسفار را تدریس می کردند و هیچگونه اثبات و ردی در مطالب آخوند نداشتند. مهدی مروارید، بحثی پیرامون مسئله ای از معاد، ص۱۰۴آیت الله سید احمد خوانساری(ره): ملاصدرا قائل به حشر بدن عنصری در قیامت نیست.
ثم ان البدن المحشور یوم النشور البدن العنصری کما هو صریح الآیات و الاخبار، و قد یقال: ان المحشور لیس البدن العنصری، بل البدن المثالی المنشاء بانشاء النفس باذن الله تعالی و المختلف باختلاف الملکات الحاصله فی الدنیا. سید احمد خوانساری، العقائد الحقه، اثبات المعاد ص۲۵۵٫علامه رفیعی قزوینی(رض): معاد مثالی بطور قطع مخالف با ظواهر آیات و روایات است.
قبول «معاد مثالی»، در نزد این ضعیف بسیار صعب و دشوار است، زیرا که بطور قطع، مخالف با ظواهر بسیاری از آیات و مباین با صریح اخبار معتبره است. علامه رفیعی قزوینی، مجموعه رسائل و مقالات فلسفی، ص۸۱-۸۳آیت الله سبحانی: علامه طباطبایی معاد ملاصدرا را قبول نداشت.
فقط تنها چیزی که ما توانستیم کشف کنیم این بود که مرحوم علامه طباطبایی، معاد مرحوم صدرالمتالهین را قبول نداشت، چون با«ظواهر آیات» تطبیق نمی کرد. کیهان فرهنگی، سال ششم، شماره۸، آبان ۱۳۶۸، مصاحبه با آیت الله حاج شیخ جعفر سبحانی.
علی ای حال، بدنِ نفس، در نشئه آخرت، بدنی معلول و مخلوق نفس نیست، بلکه بدنی است که نفس، خود آن بدن است، و ایجاد و اعدام آن، مساوِقِ اعدام و یا ایجادخودش می باشد. و البته ممکن نیست شیء به فعالیت خودش موجود شود، زیرا مستلزم دور صریح باطل است. و اگر عبارتی از عبارات آخوند -قده- موهم این معنی باشد، که نفس با فعالیت، بدن خودش را «ایجاد» می کند، از خطاهای لفظی است. و فرضاً اگر آخوند –قده- و یا دیگران مصرّ بر این معنی باشند، درست نبوده و بشدت مورد انکار ماست. امام خمینی(ره)، تبیان، دفتر سی ام(معاد)، ص۸۸٫میرزا احمد آشتیانی(ره): بدن مثالی، بر بدن محشور در قیامت کبری منطبق نیست.
این معاد بصورت بدن مثالی که اصولی برای اثبات آن تاسیس کردید و قواعد ساخته خود را در این باره استحکام بخشیدید و اساس آنها را بحسب اصطلاح استوار ساختید و افکار خویش را در این باره خسته کردید به هیچ وجه به آن بدنی که در قیامت کبری محشور خواهد شد منطبق نیست. میرزا احمد آشتیانی، لوامع الحقایق فی اصول العقائد۳۴-۴۴٫استاد مرتضی مطهری(رض): معاد قرآن با معاد ملاصدرا توجیه نمی شود.
امثال ملاصدرا گفته اند معاد جسمانی است، اما همه معاد جسمانی را برده اند در داخل خود روح و عالم ارواح؛… معاد قرآن را با این مطلب نمی شود توجیه کرد. مرتضی مطهری، مجموعه آثار ج۴، ص۷۹۲-۷۹۳آیت الله شیخ محمد تقی آملی(رض): معاد ملاصدرا، معاد روحانی است.
انصاف این است که این معاد[یعنی معاد مورد نظر ملاصدرا] عیناً منحصر کردن معاد است در معاد روحانی، منتهی با مخفیکاری در عبارات … من خداوند و فرشتگان و پیامبران و رسولان او را در این ساعت، که ساعت سوم از روز یکشنبه چهاردهم ماه شعبان المعظم سال ۱۳۶۸ هجری قمری است، در امر معاد جسمانی، گواه می گیرم که به آن معادی معتقدم که قرآن کریم از آن سخن گفته است، و حضرت محمد(صلی الله علیه و آله) و ائمه معصومین (علیهم السلام) به آن اعتقاد داشته اند، معادی که همه امت اسلامی (از همه فرق و مذاهب) بر آن اجماع نظر دارند. و من منکر ذره ای از قدرت خدا (در امر معاد و غیر معاد) نیستم. شیخ محمدتقی آملی، درر الفوائد، ج۲، ص۴۶۰آیت الله جوادی آملی: علامه طباطبایی هیچگونه اثبات و ردی در معاد اسفار نداشتند.
آقای جوادی آملی در تایید فرمودند: سیدنا الاستاد(یعنی علامه طباطبایی) در[زمانی] بحث معاد اسفار را تدریس می کردند و هیچگونه اثبات و ردی در مطالب آخوند نداشتند. مهدی مروارید، بحثی پیرامون مسئله ای از معاد، ص۱۰۴آیت الله سید احمد خوانساری(ره): ملاصدرا قائل به حشر بدن عنصری در قیامت نیست.
ثم ان البدن المحشور یوم النشور البدن العنصری کما هو صریح الآیات و الاخبار، و قد یقال: ان المحشور لیس البدن العنصری، بل البدن المثالی المنشاء بانشاء النفس باذن الله تعالی و المختلف باختلاف الملکات الحاصله فی الدنیا. سید احمد خوانساری، العقائد الحقه، اثبات المعاد ص۲۵۵٫علامه رفیعی قزوینی(رض): معاد مثالی بطور قطع مخالف با ظواهر آیات و روایات است.
قبول «معاد مثالی»، در نزد این ضعیف بسیار صعب و دشوار است، زیرا که بطور قطع، مخالف با ظواهر بسیاری از آیات و مباین با صریح اخبار معتبره است. علامه رفیعی قزوینی، مجموعه رسائل و مقالات فلسفی، ص۸۱-۸۳آیت الله سبحانی: علامه طباطبایی معاد ملاصدرا را قبول نداشت.
فقط تنها چیزی که ما توانستیم کشف کنیم این بود که مرحوم علامه طباطبایی، معاد مرحوم صدرالمتالهین را قبول نداشت، چون با«ظواهر آیات» تطبیق نمی کرد. کیهان فرهنگی، سال ششم، شماره۸، آبان ۱۳۶۸، مصاحبه با آیت الله حاج شیخ جعفر سبحانی.
آیت الله سبحانی: نظریه ملاصدرا در باب معاد غیر از بدن عنصری قرآن کریم است.
عقیده من این است که فیلسوف موسس[یعنی ملاصدرا] این نظریه ای را که در باب معاد انتخاب کرده است، یعنی تعلق روح به بدن مثالی – یا بدن اخروی که کاملتر از بدن مثالی است- این بدن غیر از «بدن عنصری» است که قرآن کریم به بازگشت آن و برانگیخته شدن آن از قبر شهادت داده است. آیت الله جعفر سبحانی، تذکره الاعیان، ص۳۲۷به بعد.
میرزای نائینی(ره): اگر برای ملاصدرا شبهه ای در معاد عنصری نبود، تکفیرش می کردیم.
آمیرزا حسن بجنوردی … می گفته است، مرحوم نائینی، درباره معاد مثالی ملاصدرا می فرموده است:«لولا شبههٌ حَصَلَت له، لَحَکَمنا بتکفیره». ما احتمال می دهیم که شبهه ای(در مورد معاد عنصری) در ذهن صدرالمتالهین بهم رسیده باشد، و گرنه او را صریحاً تکفیر می کردیم. محمدرضا حکیمی، معادجسمانی در حکمت متعالیه، چاپ هفتم، ص۲۳۴
