پایگاه اطلاع رسانی وحید باقر پور کاشانی وحید باقر پور کاشانی
حمد و ستایش خدایى را که ما را آفرید و درود فراوان به رسول گرامی اسلام و اهل بیت پاکش که کانون الطاف و رحمت بیکران الهی هستند.
زیارت عاشورا، از زیارتهاى نابى است که از گذشته تا حال، مورد توجه علما و اهل خلوص و تقوا، قرار داشته است. آثار شگفت انگیزی که از این زیارت بروز کرده، غیر قابل انکار است.
برای مشخص شدن اعتبار آن، توجه به چند نکته ضروری است:
نکته ی اول: سند این زیارت است، که با بررسیهای صورت گرفته، اعتبار آن کاملاً ثابت شدهاست.
زیارت عاشورا در دو کتاب مهم « کامل الزیارات »، تألیف مرحوم شیخ ابو القاسم جعفر بن محمد بن قولویه و « کتاب مصباح المتهجدین و سلاح المتعبدین » نوشتهی مرحوم ابى جعفر محمد بن الحسن الطوسى، آمده است. مرحوم شیخ طوسى، این کتاب را مختصر نمود و نام آن را مختصر المصباح نهاد. قابل ذکر است، اگر چه بناى شیخ در این کتاب، بر اختصار بوده ولى از جهت اهمیت زیارت عاشورا، آن را نیز نقل نمودهاست.
علامه مجلسى، این زیارت را در بحار الانوار[۱] و کتاب تحفه الزّایر[۲] نقل میکند. مرحوم محدث بزرگوار، شیخ عباس قمى نیز در مفاتیح الجنان، آن را نقل نمودهاست.
زیارت عاشورا در کتاب مصباح، به سه سند و در کتاب کامل الزّیارات به دو سند روایت شده است.
زیارت عاشورا از صفوان که شخص شناخته شده و مهمى است، نقل شده است. از آنجا که سلسله سند از امام صادق علیه السلام به امام باقر علیه السلام و بعد به امام سجاد علیه السلام و سپس به امام حسین رعلیه السلام و امیرالمومنین علیه السلام و رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم و جبرییل و در نهایت به خداوند متعال مىرسد، لذا حدیث، حدیث قدسى است. حجت الاسلام موحد ابطحى اصفهانى در کتاب زیارت عاشورا و آثار شگفت آن ، مىنویسد: « ظاهر امر این است که حدیث، حدیث قدسى است. »
زیارت عاشورا، در کتاب کامل الزیارت، دارای دو سند است. یک سند آن، بسیار قوى و محکم و یک سند ضعیف است. بر اساس مبانی علم رجال، وجود یک سند قوى برای اعتبار یک روایت کافی است. سند دوم به دلیل وجود محمّد بن موسى و حکیم بن داود، ضعیف و غیر قابل استناد است. اما سند اول که با محمد بن اسماعیل آغاز مىشود، در نهایت سلامت و قوت است و ما به بررسى آن خواهیم پرداخت.
طریق شیخ رحمه الله به محمد بن اسماعیل به تصریح علامه و دیگران، صحیح است. چه؛ شیخ از مفید و او از صدوق و او از پدرش و او از احمد بن محمد بن عیسى و او از محمد بن اسماعیل که خود از اجلهی ثقات است و شیعه بر جلالت او اتفاق دارد و او از صالح بن عقبه و او از سیف بن عمیره و او از علقمه، زیارت عاشورا را نقل کرده است. در اعتبار سند تا محمد بن اسماعیل حرف و سخنى نیست. و اما بعد از او صالح بن عقبه، سیف بن عمیره و علقمه واقع شده است که آنها نیز به دلایل زیر معتبرند:
صالح بن عقبه معتبر است زیرا:
۱ – شخصیت های موثقی مانند محمد بن اسماعیل، اسماعیل بن بزیع، جمیل بن دراج، زید شحام، حسین بن سیف، از او روایت کرده اند.[۳]
۲ – مرحوم شیخ طوسی در فهرست، براى او کتابی ذکر کردهاست. روش شیخ این است که اگر راوی ممدوح نباشد، تصریح مىکند. همچنین ایشان در رجال خود صفحه ۳۵۲ باب صاد، صالح بن عقبه را از اصحاب امام صادق علیه السلام دانستهاند.
۳ – گرچه علامه در رجال خود،[۴] صالح بن عقبه را قدح نمودهاست، ولى مجلسى اول و دیگران، قدح مذکور را بىمورد دانستهاند، زیرا قدح، مستند به ابن غضائرى است و در صحّت اسناد کتاب رجال او به وی، تردید وجود دارد.
از سوی دیگر، مؤلف کتاب خلاصه، در جرح و تعدیل، از کتب خمسه رجالیه[۵] متابعت نموده و خود، قدح مستقلی ندارد. نکتهی بعدی این است که متأسفانه ابن غضائرى کسانی را قدح کرده و به آنها نسبت غلوّ میدهد که روایاتی را در مدح اهل بیت علیهم السلام نقل کردهباشند.
دلیل دیگری که نشان دهنده ی وثاقت و وجاهت صالح بن عقبه است، روایات فراوانی است که از وی در ثواب فضایل و مناقب اهل بیت علیهم السلام در کتب دیگر شیعه نقل شدهاست. مانند روایاتى که در باب ثواب زیارت امام حسین علیه السلام، ثواب تسبیح فاطمه زهرا سلام الله علیها، ثواب استغفار، فضایل امیر المومنین و اهل بیت، ذکر نام دوازده امام علیهم السلام و … بیان شدهاست.[۶]
سیف بن عمیره نیز به دلایل زیر معتبر است:
۱ – شیخ در فهرست و نجاشى و علامه در خلاصه، به وثاقت او تصریح کردهاند. در رجال نجاشى[۷] و فهرست شیخ طوسى[۸] آمدهاست: « سیف بن عمیره، ثقه کوفى نخعى عربى له کتاب روى عن ابى عبدالله و ابى الحسن علیهما السلام و له کتاب یرویه جماعات من اصحابنا. »
۲ – در کتاب کشف الرموز طعنی نسبت به او آمده که ظاهراً به ابن شهرآشوب مستند است. وی به سیف نسبت «وقف» داده است. ولى شهید در این باره میفرماید: « بعضى او را تضعیف کردهاند، ولى صحیح این است که او ثقه و مورد اطمینان است و کلام ابن شهر آشوب، علاوه بر این که موافقى ندارد، مخالف صریح فهرست و نجاشى است. و در علم رجال ثابت شده است، که در هنگام تعارض اقوال، نظر نجاشى بر نظرهاى دیگر مقدم است. »
اما علقمه بن محمد الحضرمى، چنانچه در رجال برقى[۹] ذکر شده است، از اصحاب ممدوح امام باقر علیه السلام است و بینیاز از توصیف است. بنا بر این اشکالى در سند وجود ندارد.
نکته ی دوم: بر فرض، سند زیارت عاشورا، قوى نباشد ـ که البته سند معتبری دارد ـ ولى متن قوى و هماهنگى آن با روایات و زیارتهاى دیگر، دلیل بر قوت آن است. بطور قطع مىتوان گفت که هر یک از فرازهاى زیارت عاشورا چه آنجا که مدح و ستایش و سلام است و چه آنجا که نفرین و لعن بر دشمنان خداست، با دهها روایات معتبر، قابل تصدیق و تأیید است. و این در علم اصول ثابت است که از راههاى اثبات صحّت یک روایت، مطابقت متن آن، با آیات و روایات دیگر است. آقاى موسى خسروى[۱۰] مىنویسد که از آیت الله بهجت دربارهی سند زیارت عاشورا پرسیدم، ایشان گفتند: « متن زیارت عاشورا بر عظمت آن شاهد و گواه است. یعنى چنین متنى، نیاز به سند ندارد. »
نکته ی سوم: توجه بسیار مراجع تقلید و خبرگان علم فقه و رجال و مداومت آنان در قرائت زیارت عاشورا از گذشته تا حال، خود دلیل اهمیت و عظمت این زیارت است.
توجه و مداومت بزرگانى چون آیت الله شیخ محمد حسین اصفهانى (معروف به کمپانى)، آیت الله شیخ صدراى بادکوبه اى، حجت الاسـلام سیـد على موحـد ابطحى اصفهـانى، آیت الله حاج میرزا ابوالفضل تهرانى، آیت الله شیخ مرتضى انصارى، علامه ی مجلسى، آیت الله میرزا محمد تقى شیرازى، عالم بزرگوار شیخ نجفى قوچانى صاحب سیاحت شرق، آیت الله شیخ عبدالکریم حائرى مؤسّس حوزه علمیه قم و بسیارى از علماى دیگر، بر زیارت عاشورا شاهد بر این مدعاست.
آقاى خسروى از آقاى دکتر محمد هادى امینى فرزند علامهی امینى نقل مىکند که: پدرم با کثرت مطالعات و تحقیقاتى که داشت، بر خواندن زیارت عاشورا مداومت داشت، و من حدود چهار سال بعد از فوتشان، ایشان را خواب دیدم و از ایشان پرسیدم که چه عملى باعث نجات است، به من گفتند: زیارت عاشورا را به هیچ عنوان و عذرى ترک مکن.
شیخ مشکور که از علماى بسیار مهذب نجف و از شاگردان مرحوم میرزاى شیرازى است، خواب میبیند که آیت الله محلاتی از دنیـا رفته و به او مقـام شـایستـهای داده شدهاست. شیخ از مرحوم محلاتی میپرسد: این مقام را از کجا بدست آوردهای؟ مرحوم محلاتى میگویند: از زیارت عاشورا. شیخ مشکور، خواب خود را برای میرزا شیرازی نقل کرده و مرحوم میرزا دستور عزادارى میدهند. با این وجود طلاب گفتند: خواب حجت نیست و هنوز خبر فوت ایشان به ما نرسیده است، مرحوم آیت الله میرزاى شیرازى مىگویند: این خواب هر کسى نیست، خواب شیخ مشکور است.[۱۱] بعد از سه روز، خبر فوت مرحوم آیت الله محلاتى به نجف مىرسد. مرحوم محلاتى مدت سی سال هر روز زیارت عاشورا را خواند و هرگز آن را ترک نکرد و اگر مریض می شد نایب میگرفت.
از شیخ محمدحسن انصارى برادر زاده و داماد مرحوم شیخ انصارى نقل شده که فرزند سوم شیخ ـ معروف به آقا شیخ بزرگ که از اجلهی اهل فضل نجف اشرف بود ـ را در عالم رؤیا دیدم و از او پرسیدم که آنجا چه عملی براى ما بیشتر سود دارد؟ آقا بزرگ، سه بار تکرار کردند: زیارت عاشورا.[۱۲] حقیر نیز شاهد بودم که یکى از مراجع بزرگوار، هر روز زیارت عاشورا را مىخواند و آن را ترک نمىنمود.
نکته ی چهارم: تجربه شده زیارت عاشورا در رفع مشکلات و قضاى حاجات بسیار مفید است. آثار شگفت و فراوانی که از این زیارت در میان مردم بروز کرده، خود دلیل محکمی بر حقانیت و صحت آن است.[۱۳]
در سالی که وبا مردم سامرا را دسته دسته به کام مرگ میبُرد، مرحوم میرزا محمد تقى شیرازى به شیعیان گفتند: آیا شما مرا مجتهد مىدانید و اگر حکمى کنم، اطاعت مىکنید. حضار گفتند بله، ایشان حکم کردند که همه، ده روز زیارت عاشورا بخوانند و ثوابش را به مادر امام زمان حضرت نرجس خاتون هدیه کنند. شیعیان زیارت عاشورا خواندند و از آن پس، احدى از آنان از دنیا نرفت و تمامی تلفات از عامه بود و باعث شد که عدهاى از آنان متنبّه شوند.
نکته ی پنجم: زیارت عاشورا، صرف نظر از سند قوی آن، تحت ادلهی عمومی استحباب زیارت امام حسین علیه السلام قرار گرفته و مشمول اخبار «من بلغ» نیز مىشود.
نکته ی ششم: سفارش وجود مقدس امام زمان علیه السلام به خواندن زیارت عاشورا حاکی از اعتبار و عظمت این زیارت است.
در کتاب شریف نجم الثاقب صفحهی ۴۶۴ و نیز کتاب مفاتیح الجنان، حکایت سید رشتى چنین نقل شده است: « مرحوم سید احمد بن سید هاشم بن سید حسن موسوى رشتى، در سفر حج از قافله عقب ماند. حضرت بقیه الله الاعظم، ارواحنا فداه، او را نجات دادند. در این تشرّف، حضرت مهدى عج به او مىفرمایند: که نافله شب بخوان تا راه را پیدا کنى، او نماز شب را مىخواند. بعد به او مىفرمایند: جامعه بخوان، مرحوم رشتى جامعه را از حفظ مىخواند. بعد امام زمان علیه السلام مىفرمایند: عاشورا بخوان. او زیارت عاشورا را نیز از حفظ مىخواند با تمام لعن و سلام و دعاى علقمه. آنگاه حضرت او را سوار بر مرکب کرده و او را به دوستانش مىرسانند و در بین راه، به سید رشتى مىفرمایند: چرا شما نافله نمىخوانید؟ نافله، نافله، نافله. چرا شما عاشورا نمىخوانید؟ عاشورا، عاشورا، عاشورا. چرا شما جامعه نمىخوانید؟ جامعه، جامعه، جامعه. »
[۱] – جلد ۹۸ ص ۳۰۰، طبع بیروت
[۲] – صفحه ۹۸
[۳] – مراجعه شود به کتاب علل الشرایع صفحات ۴۴۱ – ۴۶۰ – ۵۲۵ و ثواب الاعمال صفحات ۸۹ – ۹۲ و خصال صفحه ۱۲۳ – ۳۹۱ و کتب فراوان دیگر.
[۴] – صفحهی ۲۳۰ باب اول
[۵] – رجال شیخ، فهرست، رجال ابن غضایرى، رجال نجاشى، رجال کشى
[۶] – به کتاب علل الشرایع صفحات ۴۴۱ – ۳۸۷ – ۱۷۹ – ۱۱۸ و امالى شیخ صدوق صفحات ۱۴۳ – ۱۰۱ و کتب دیگر مراجعه شود.
[۷] – صفحه ۱۸۹ باب سین
[۸] – ص ۷۸
[۹] – صفحه ۱۶
[۱۰]– شرح زیارت عاشورا و داستانهای شگفت آن ص ۱۳
[۱۱] – به ظاهر، مقصودمرحوم میرزا شیرازی آن است که این خواب، به لحاظ شخصیت مهذّب و بزرگوار شیخ مشکور، خواب عادی و عامیانه نیست، بلکه رویای صادقه میباشد .
[۱۲] – زندگی وشخصیت شیخ انصاری چاپ قدیم ص۳۳۰چاپ جدید ص۳۷۷
[۱۳] – براى اطلاع بیشتر به کتاب زیارت عاشورا و آثار شگفت آن، نوشته مرحوم حجت الاسلام موحدی ابطحى، داستانهاى شماره ۱۳ – ۹ و کتاب شرح زیارت عاشورا و داستانهاى شگفت آن، نوشته جناب موسى خسروى صفحات ۴۱ – ۲۴ – ۱۲ و داستانهاى شگفتِ مرحوم دستغیب مراجعه نمایید.
