مقالات

منطق نمادین علاوه بر کمک به حل برخی مسائل سنتی فلسفه، ظرف چند دهه به پیدایش چند جنبش فلسفیِ عمده انجامید: اتمیسم منطقی راسل و ویتگنشتاین در اوایل دهه 1920، پوزیتیویسم منطقی حلقه وین که پس از جنگ جهانی اول پدید آمد، و همین طور معرفت‌شناسی طبیعی شده کواین.[1]

استقراء مسئلهای است که از زمان ارسطو تاکنون فیلسوفان علم در باب آن سخن گفته اند. مشکل اساسی در مسئله استقراء این است که چگونه می توان با مشاهده چند مصداق به نظریه یا فرضیه کلی دست یافت. استقراء در فلسفهی علم -که یکی از روشهای استدلال است- بسیاری از فیلسوفان را برآن داشته است تا در جهت اثبات حجّیّت آن تلاش کنند. استقراء حجّتی است که در آن ذهن از قضایای جزئی به نتیجة کلّی میرسد.امامشکل اینجاست چگونه میتوانیم علم قطعی پیدا کنیم که موارد آینده از هر حیث مشابه موارد گذشته باشد. راسل میگوید چون علوم مبتنی بر اصل استقراست ، اصل استقراء را باید به استناد بداهت ذاتی آن پذیرفت، و در غیر اینصورت علوم به چالش میافتد.

الف. اهمیت و مشخصات کلی منطق ریاضی( که همچنین «لوژیستیک» یا «منطق رمزی» نامیده می شود) امروزه غالباً دانش خاصی به شمار می رود، و غالباً در دانشکده های علوم نیز تدریس می شود. تنها بعضی از فیلسوفان آن را چونان کارافزار سودمندی برای تحلیل فلسفی می دانند، اما اکثرشان آن را رد می کنند. با وجود این، منطق ریاضی برای فلسفه ی معاصر اهمیت قابل ملاحظه ای دارد، نه تنها به این علت که بسیاری از فیلسوفان آن را به کار می برند ( اکثر فیلسوفان انگلیسی را بدون آشنایی با منطق ریاضی نمی توان فهمید) بلکه همچنین به این علت که در تشکیل مکتبها و نظامهای گوناگون فلسفی ( نوپوزیتیویسم، وایتهد، راسل، و دیگران) به نحوی تعیین کننده تأثیر کرده و برای گسترش آنها برخی مسائل تازه ی فلسفی را ممکن ساخته است. بنابراین، آشنایی اجمالی با این اصول- حال هر گونه درباره ی آن داوری شود- اجتناب ناپذیر است، تا بتوان برخی چیزها را از فلسفه ی معاصر فهمید. به این علت ما در اینجا طرحی از مفاهیم و روشها وهمچنین برخی از اصول و مسائل منطق ریاضی را به نظر خوانندگان می رسانیم:

مطلبی که در زیر از نظر می گذرانید بر گرفته از کتاب مهدی موعود ترجمه جلد 51 بحار الانوار به قلم محقق فقید حجت الاسلام و المسلمین علی دوانی است که به شرح دیدگاه مرحوم علامه محمد باقر مجلسی در باره صوفیه پرداخته است. سلاطين صفويه از يك خاندان آذربايجاني صوفي مشرب بودند. مرد نامي اين سلسله شيخ صفي الدين اردبيلي است كه ميگويند خود صوفي بوده و مدتي دنبال انسان كامل ميگشته، و در شيراز به ملاقات شيخ سعدي رفته ولي صحبت او را نپسنديده سپس نزد شيخ زاهد گيلاني رفته و داماد او شده است.

کتاب «تنزیه المعبود فی الرد علی وحدة الوجود» اثر حجت الاسلام و المسلمین سید قاسم علی احمدی، اثری جامع در نقد نظریه فلسفی و عرفانی وحدت وجود است. در این کتاب، نظریه وحدت وجود از منظر عقل و برهان و نیز آیات و روایات مورد نقد و بررسی قرار گرفته است و علاوه بر آن به دیدگاههای گروهی از متکلمان و علمای شیعه نیز در مخالفت با این نظریه پرداخته شده است. مطلب زیر حاصل گفتگوی سمات با استاد علی احمدی پیرامون این کتاب و مبحث وحدت وجود است که از نظر گرامیتان می گذرد. ■ سمات: با تشکر از فرصتی که در اختیار ما گذاشتید، گفتگوی ما پیرامون موضوع وحدت وجود که موضوع کتاب شما با عنوان «تنزیه المعبود فی الرد علی وحدة الوجود» است، خواهد بود. اما خوب است در آغاز برای آشنایی خوانندگان اشاره ای به سوابق علمی خود داشته باشید.

منطق ریاضی، علمی نوپا است زیرا شکل فعلی آن را فرگه frege و راسل بنا نهادند ولی در مدت کوتاهی موضوع کتابهای فراوانی قرار گرفته است، با اینکه قریب به یک قرن از انتشار کتاب«اصول الریاضیات» principles of mathematics راسل-که این علم را وارد مرحله جدیدی کرد-می‏گذرد، هر روز مقالات و کتابهای زیادی در این زمینه نوشته می‏شود و تحقیقات جدیدی ارائه می‏گردد.بررسیهایی که در این باره صورت گرفته و یا می‏گیرد ارتباط مستقیم با فلسفه و خصوصا متدلوژی و فلسفه علم دارد. اینجانب هنگامی که به تحصل کتابهای منطق متداول در حوزه علمیه از قبیل حاشیه ملا عبد اللّه و شرح شمسیه و...اشتغال داشتم برای نخستین بار با تحلیلهای منطق ریاضی مواجه شدم، و از همان موقع این سئوال برایم مطرح بود که چرا قضیه کلی بایستی به صورت شرطیه تحلیل بشود، یا چرا قضیه جزئی بایستی به صورت قضیه وجودیه دربیاید و...، در بیان نظریات منطق‏دانان اسلامی، مسائل به صورت دیگری مطرح بود، گر چه منطق ریاضی و این نظریات همه در واقع دنباله تحقیقات ارسطو است، ولی تفاوت اساسی میان این سه قطب وجود دارد، لذا از همان زمان قصد داشتم مقایسه‏ای در مبانی آنها داشته باشم و ببینم قلمرو و برد برهان هر کدام چیست.

بخش بزرگی از فلسفه ای که امروزه رواج دارد، نشأت گرفته ازآراء افرادی چون «وایتهد و راسل» است که شالودة منطق ریاضی (جدید) را بنا نهادند. در واقع، منطق ریاضی را باید ازمبانی ریاضیات جدیدوفلسفة تحلیلی به حساب آورد، کاری که به دست برخی از فلاسفه دراین حوزه آغاز گردید، بطور عمده به اصول ریاضیات ورابطة ریاضیات ومنطق مربوط بود، اما نتایج چنان گسترده ای به بارآورد که به تدریج درفلسفه تأثیر عمیق برجای گذاشت. نگرش کلی بر پیشینة تاریخی منطق ریاضی وفراهم نمودن زمینه برای مباحث گسترده تر بعدی، از اهداف این مقاله است.

به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) ـ منطقه قم، آیت‌الله العظمی حسین وحید خراسانی در درس تفسیر قرآن در مسجد اعظم در تفسیر صراط مستقیم تصریح کرد: صراط مستقیم مسیری است که عقل کل و کل العقل و نبوت کلیه و کل النبوت و الرسالت بر این صراط مرسل است. وی ادامه داد: مرجع در فهم صراط مستقیم دو مرجع است یکی قرآن و دیگری کلمات کسانی که خداوند به آن‌ها قرآن را آموخته است و مفسر ممکن نیست غیر از عترت او باشد که واصل به مقام عصمت کبری است. آیت‌الله وحید خراسانی با بیان اینکه فهم قرآن دور از عقول بشر است، تأکید کرد: همان طور که حیوان در مرتبه پائین‌تر از انسان است و نمی‌تواند انسان را درک کند عقل نیز در مرتبه پائین‌تر از وحی است و نمی‌تواند وحی را درک کند.

همان گونه که در روایات بسیارى آمده قرآن ظاهر و باطنى دارد و از بطونش کسى جز خدا اطلاع ندارد و براى آنکه نزول قرآن عبث نباشد و براى هدفى که نازل گردیده که هدایت مـردم است مفید باشد تمام علم قرآن را به پیامبرش (صلی الله علیه و آله و سلم) تعلیم داده و باز پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به همین دلیل یعنى به خاطر بى فایده نماندن بطون قرآن و به خاطر هدایت مردم به هادى بعد از خود تمام علوم قرآن را تعلیم داده و او به هادى بعدى تا روز قیامت که باید این علوم را به یکدیگر بسپارند تا بـه مـقـتضاى زمان هر یک از آنها پرده اى از چهره بطون قرآن بردارند .روایات ما توقیفى بودن منهج تفسیرى قرآن کریم را اثبات مى کند . روایات متواتره ایست که بشر را از تفسیر قرآن به راى نهى کرده و ما چند نمونه از آن احادیث را ذکر می کنیم :

کل ما لم یخرج من هذا البیت فهو باطل ۱ … هر چه از این بیت در نیامده باطله انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت ۲ … هر کسی همونطور که خودش آلوده هست حرفش هم آلوده هست. فقط کسانی که آلوده نیستند (میشود گفت) حرفشان آلوده نیست و آن چهارده معصوم علیهم السلام هستند… خلاصه برهان هم این هست… فرض کنید الان ابن سینا ، فارابی ، ارسطو ، افلاطون… همه اینها در کمال قدرت فکری (هستند). اما عصمت که ندارند. قطعا فکر آلوده به خطاست. حرف هم مولود فکر است. اون حرف هم قهرا آلوده خواهد بود. پس حرف پاک را از کجا باید پیدا کنیم؟ حرف پاک فقط حرف کسانی است که صاحب مقام عصمت باشند… روح پاک… عمل پاک… حرف پاک… این هست که اتباع قول وعمل معصوم برهانی هست نه تعبدی… منتها فرد باید حسابی ملا باشد بفهمد نسبت کلام به فکر چیست… خلق الانسان علمه البیان ۳ … بیان را چرا بیان می گویند؟ چون کشف میکند… بیان ظهور و جلوه باطن و فکر انسان است…