نقد قاعده الواحد_آیت الله سیدان

یکی از قواعدی که در فلسفه و حکمت متعالیه بسیار بدان اصرار می شود قاعده (( الواحد لا یصدر منه الاّ الواحد)) است.

این بحث از اهمیت بالایی برخوردار است و مشاهیر فن در باره این قاعده تعابیر مختلفی دارند تا آنجا که در مورد این قاعده فرموده اند:

 

من المهات الاصول العقلیه أنّ الواحد بما هو و واحد لا یصدر عنه من تلک الحیثیۀ الواحدۀ الاّ واحد، فلعلّ هذا الاصل بما تلوناه علیک فی الضابط من فطریات العقل الصریح.[۱]

 

یکی از قواعد اصیل عقلی آن است که از واحد حقیقی از آن حیث که واحد است جز یکی صادر نشود . شاید این قاعده با بیانی که شد از امور فطری عقل صریح باشد.

از این قبیل تعابیر در کتب فلسفی بسیار است. البته در مقابل این تعابیر (از قبیل «من فطریات العقل الصریح»، « قریب من البداهۀ»، «من اوضح البدیهیات» ) تعابیر تند دیگری نیز نسبت به محتوا و مضمون آن می باشد. فخر رازی و غزالی در مقابل ادعای ظهور و بداهت خلاف ان را دارند و تعابیر تندی در مورد مدعیان بداهت ثبوت آن دارند. این نشان از تضاد صاحبان فکر فلسفی دارد. غزالی می گوید:

و هی التحقیق ظلمات فوق ظلمات لوحکاها الانسان عن منام رآها لاستدل به علی سوء مزاجه[۲].

این قاعده تحقیقاً نادانی اندر نادانی است. اگر انسان آن را در خواب ببیند و نقل کند دلیل بر سوء مزاج او گرفته می شود.

پس بطلان این قاعده به قدری روشن است که اگر کسی به عنوان رؤیا این قاعده را نقل کند بر کسالت خود دلیل آورده است.

فخر رازی هم در مورد ابن سینا که قاعده الواحد را تبیین و تثبیت کرده می نویسد:

و مثل هذا الکلام فی السقوط أظهر من أن یخفی علی ضعفاء العقول، فلا أدری کیف اشتبه علی الذین یدعون الکیاسه. و العجب ممّن یفنی عمره فی تعلیم المنطق و تعلمّه لیکون له آله عاصمه لذهنه عن الغلط ثم اذا جاء الی المطلوب الاشرف اعرض عن استعمال تلک الآله حتی وقع فی الغلط الذی یضحک منه الصبیان.[۳]

بطلان مثل این روشنتر از آن است که بر کم خردان پنهان بماند، پس نمی دانم چگونه بر کسانی که مدعی کیاست و زرنگی اند امر مشتبه شده است. و تعجب از کسی است که عمر خویش را در تعلیم و تعلّم منطق گذرانده تا ذهنش را از خطا حفظ کند ولی آنگاه که به سراغ اثبات مطلوبی خیلی مهم می آید از بکار گیری منطق در آن اعراض می کند و خطایی می کند که حتی بچه ها را هم به خنده می آورد.

با توجه به نظرات مختلف لازم است انسان از آنچه بر اساس اندیشه و دلیل روشن به آن رسیده است، پیروی کند نه از اقوال دیگران «نحن ابناء الدلیل نمیل حیث یمیل».